Txipa aldatuko duen txapa

Honez gero denok gara jakitun Euskaraldia zer den. Hala ere, aitortu beharrean nago, ekimenaren nondik-norakoa eta benetako traza hartu arte ez nuela gauza oso argi ikusten. Gaiaz informatu eta zalantza ugari ostean, partehartzea erabaki dut Aho Bizi modura.

Lehen nioen bezala ez da izan ez, duda-mudak eta buruhauste faltarik Aho Bizi txapa jartzeko. Txapak adierazten duen konpromezua betetzeko gai ote nintzen edota hobeki esanda, egunerokoan eta gertueneko ingurunean ditugun inertziaz gainditu eta hizkuntz ohiturak aldatzeko adorea ote nuen beldur nintzen.

Lan harremanetan euskara jakin arren gazteleraz egiten dugunok, txikitatik hartutako ohiturak jendea orduko hizkuntz trebeziaren arabera sailkatzeko eta maiz asko, euskara eta gaztelerak nahastuz jarduteko (gehienetan, gaztelera euskarazko hitzez apaindua edota alderantziz gutxienekotan) ohiturak aldatzea zein zaila den denok gara jakitun eta horrexegatik, jotzen dut hain positibotzat Euskaraldia moduko ekimena, orain hainbeste aipatzen den “erosotasun zonaldetik” atera eta benetako konpromezu zonaldera naramalako eta bide batez, nere herriaren berezko den hizkuntzaren aldeko konpromezura. Paparrean txapa jartzea da errazena. Aurrez egindako gogoeta, aldiz, eraginkorrena.

Txaparekin harro asko noalarik, burua beste nonbaitera doakit, hain zuzen ere, euskararen erabilerarekiko Euskaraldia neregan (guregan) suposatu duena beste ohitura batzutara trasladatzeko gai izango banintz (bagina), zer nolako emaitzak lortuko genituzke?.

Nere ohiko gaietara joz ondo legoke, adibidez, gure egunerokoan elikagaiak erosterakoan gure ohiturak aztertu, hausnartu eta dagozkion ondorioetara iritsiko bagina, beraz, Euskaraldiaren ahantzera BASERRIALDIA sustatu beharko genuke, elikagaiak erosterakoan gure lurra eta baserriekiko dugun atxikipenaz gogoeta egin eta bertako elikagaien aldeko jokabideak finkatzen joateko.

Elikagaiak erosterakoan nora jotzen dugu herriko azoka, gertuko denda txikitara, hirietan dauden saltoki haundietara edota bidea zabaltzen doan internetera? Erosketa egiterakoan kontuan izaten dudan irizpide bakarra prezioa da edo kalitatea, gertutasuna, .. eta beste hainbat irizpide izaten ditut kontuan? Elikagaiak erosterakoan hauek osasunerako duten onura ala kozinatzerako erosotasuna lehenesten dugu? Eta horrela jarrai gaitezke, zientoka galdera egiten gure buruari eta atalez atal, gure ohiturak arakatzen dugun heinean, gure elikaduraren profilaren argazkia osatzen.

Horretan ari naizela, orain egun gutxi nere eskutara iritsi da Parte Hartze Mahaiak egindako 2018 urteko Kontsumo Ohituren Inkesta, Espainiako 4 kontsumitzaile elkartek Mercadonarekin batera eginiko txostena eta bertan, 3.101 familietan, lehen aipatutako atalak aztertzen dira, hau da, erosketa eta kontsumo ohiturak, erosketa erabakiaren inguruko faktoreak, elikagaien etiketatua eta beste hainbat arlo.

Inkestaren arabera, kontsumitzaileen %78ak bere ohiturak aldatu ditu, zerbait azpimarratzearren, %14ak elikadura gastua murriztu eta %12ak saltoki gehiagotan ibiltzen delarik, hori bai, gutako erdiak saltokiaren gertutasuna lehenesten du oinez joan ahal izateko, supermerkatua da nagusitzen ari den formatoa (%62arekin) baina, oraindik gutxiengoa izan arren, interneteko aukera indartzen ari da, apurka apurka baina eten gabe gorantza.

Supermerkatuaren nagusitasuna elikagai guztietan nabarmentzen da, galkorra izan ala ez, eta elikagai freskoen gorantza azpimarratzekoa bada ere, zeharo harritu nau arrain freskoaren beherakada eta aldiz, arrain izoztuaren gorakada (Anisakisen beldurra ote?). Osasunarekin lotutako irizpideak ere gero eta pisu gehiago du gure erosketa ohituretan eta horren islada da, freskoen %80 pisatuta erosten dugula, nahiz eta, presak eta gizonezkoen burugogorkeriak, oraindik, bandejen indarrari eutsi.

Azkenik, zerbait deigarria aipatzearren, kontsumitzaileok teorian gure pribatutasunari sekulako garrantzia ematen diogun garaiontan, eskeintzak jasotzerakoan gure pribatutasun eremua alderik alde zabaltzen dugu eta eskeintzak jasotzerakoan, oraindik denda bera (%32) eta etxeko buzoia (%35) badira ere nagusiak, paradojikoki, gero eta indar gehiago hartzen ari dira bai mugikorra (%13) eta posta elektronikoaz (%8) jasotzen ditugun eskeintzak, eta jendea gero eta moskeatuago dagoenean, internetez egindako guztiaren arrastoa jarraitzen didatelako, esan beharrean gaude, online erosketak ugaltzen doazela 2016ko %2tik 2018ko %5era igoz eta kontuan izatekoa da, online erosketetan emakumeak eta gazteak direla gehiengo.

Aipatutako inkestak datu mordoa plazaratzen ditu eta suposatzen dut, beste hainbat ikerketetan azaldutakoekin bategin edo ahantzekoan izango direla baina argi dago, gure elikadurari ematen diogun garrantzian, elikagaiek gure osasunean duten pisuaz eta gure herrri eta hirietako merkataritza txikiaren alde teoriaz ditugun planteamenduak oso urruti daudela egunerokoan praktikatzen dugunetik.

Hain zuzen horrexegatik, behar beharrezkoa jotzen dut, teoria eta praktika gerturatzeko asmoz, elikadura jasangarri eta osasuntsuaren aldeko BASERRIALDIA ekimena sustatzea eta ikustea, Baserrialdiako txapa paparrean dugularik gure elikagaien erosketa eta kontsumo ohiturak nola aldatzen ditugun. Egun batzutan bakarrik bada ere!

Xabier Iraola Agirrezabala